॥ तृतीयॊऽध्यायः ॥
---------------
----------------
॥ एकादशः खण्डः ॥
-----------------
अथ तत ऊर्ध्व उदेत्य नैवोदेता नास्तमेतैकल एव मध्ये स्थाता तदेष श्लोकः ॥ १ ॥
न वै तत्र न निम्लोच नोदियाय कदाचन । देवास्तेनाहँसत्येन मा विराधिषि ब्रह्मणेति ॥ २ ॥
न ह वा अस्मा उदेति न निम्लोचति सकृद्दिवा हैवास्मै भवति य एतामेवं ब्रह्मोपनिषदं वेद ॥ ३ ॥
तद्धैतद्ब्रह्मा प्रजापतय उवाच प्रजापतिर्मनवे मनुः प्रजाभ्यस्तद्धैतदुद्दालकायारुणये ज्येष्ठाय पुत्राय पिता ब्रह्म प्रोवाच ॥ ४ ॥
इदं वाव तज्ज्येष्ठाय पुत्राय पिता ब्रह्म प्रब्रूयात्प्रणाय्याय वान्तेवासिने ॥ ५ ॥
नान्यस्मै कस्मैचन यद्यप्यस्मा इमामद्भिः परिगृहीतां धनस्य पूर्णां दद्यादेतदेव ततो भूय इत्येतदेव ततो भूय इति ॥ ६ ॥
॥ द्वादशः खण्डः ॥
--------------
गायत्री वा ईदँ सर्वं भूतं यदिदं किं च वाग्वै गायत्री वाग्वा इदँ सर्वं भूतं गायति च त्रायते च ॥ १ ॥
या वै सा गायत्रीयं वाव सा येयं पृथिव्यस्याँहीदँसर्वं भूतं प्रतिष्ठितमेतामेव नातिशीयते ॥ २ ॥
या वै सा पृथिवीयं वाव सा यदिदमस्मिन्पुरुषे शरीरमस्मिन्हीमे प्राणाः प्रतिष्ठिता एतदेव नातिशीयन्ते ॥ ३ ॥
यद्वै तत्पुरुषे शरीरमिदं वाव तद्यदिदमस्मिन्नन्तः पुरुषे हृदयमस्मिन्हीमे प्राणाः प्रतिष्ठिता एतदेव नातिशीयन्ते ॥ ४ ॥
सैषा चतुष्पदा षड्विधा गायत्री तदेतदृचाभ्यनूक्तम् ॥ ५ ॥
तावानस्य महिमा ततो ज्यायाँश्च पूरुषः । पादोऽस्य सर्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवीति ॥ ६ ॥
यद्वै तद्ब्रह्मेतीदं वाव तद्योयं बहिर्धा पुरुषादाकाशो यो वै स बहिर्धा पुरुषादाकाशः ॥ ७ ॥
अयं वाव स योऽयमन्तः पुरुष अकाशो यो वै सोऽन्तः पुरुष आकाशः ॥ ८ ॥
अयं वाव स योऽयमन्तर्हृदय आकाशस्तदेतत्पूर्णमप्रवर्ति पूर्णमप्रवर्तिनीँश्रियं लभते य एवं वेद ॥ ९ ॥
॥ त्रयोदशः खण्डः ॥
----------------
तस्य ह वा एतस्य हृदयस्य पञ्च देवसुषयः स योऽस्य प्राङ्सुषिः स प्राणस्तच्चक्षुः स आदित्यस्तदेतत्तेजोऽन्नाद्यमित्युपासीत तेजस्व्यन्नादो भवति य एवं वेद ॥ १ ॥
अथ योऽस्य दक्षिणः सुषिः स व्यानस्तच्छ्रोत्रँस चन्द्रमास्तदेतच्छ्रीश्च यशश्चेत्युपासीत श्रीमान्यशस्वी भवति य एवं वेद ॥ २ ॥
अथ योऽस्य प्रत्यङ्सुषिः सोऽपानः सा वाक्सोऽग्निस्तदेतद्ब्रह्मवर्चसमन्नाद्यमित्युपासीत ब्रह्मवर्चस्यन्नादो भवति य एवं वेद ॥ ३ ॥
अथ योऽस्योदङ्सुषिः स समानस्तन्मनः स पर्जन्यस्तदेतत्कीर्तिश्च व्युष्टिश्चेत्युपासीत कीर्तिमान्व्युष्टिमान्भवति य एवं वेद ॥ ४ ॥
अथ योऽस्योर्ध्वः सुषिः स उदानः स वायुः स आकाशस्तदेतदोजश्च महश्चेत्युपासीतौजस्वी महस्वान्भवति य एवं वेद ॥ ५ ॥
ते वा एते पञ्च ब्रह्मपुरुषाः स्वर्गस्य लोकस्य द्वारपाः स य एतानेवं पञ्च ब्रह्मपुरुषान्स्वर्गस्य लोकस्य द्वारपान्वेदास्य कुले वीरो जायते प्रतिपद्यते स्वर्गं लोकं य एतानेवं पञ्च ब्रह्मपुरुषान्स्वर्गस्य लोकस्य द्वारपान्वेद ॥ ६ ॥
अथ यदतः परो दिवो ज्योतिर्दीप्यते विश्वतः पृष्ठेषु सर्वतः पृष्ठेष्वनुत्तमेषूत्तमेषु लोकेष्विदं वाव तद्यदिदमस्मिन्नन्तः पुरुषो ज्योतिस्तस्यैषा ॥ ७ ॥
तस्यैषा दृष्टिर्यत्रितदस्मिञ्छरीरे सँस्पर्शेनोष्णिमानं विजानाति तस्यैषा श्रुतिर्यत्रैतत्कर्णावपिगृह्य निनदमिव नदथुरिवाग्नेरिव ज्वलत उपशृणोति तदेतद्दृष्टं च श्रुतं चेत्युपासीत चक्षुष्यः श्रुतो भवति य एवं वेद य एवं वेद ॥ ८ ॥
|| তৃতীয় অধ্যায় ||
---------------
---------------
|| একাদশ খন্ড ||
---------------
সে লোকে যেথা সূর্যের না অস্ত হয় না উদয় ,
সেথা দিনমানে থাকেন যে তিনি সবসময় ||
ব্রহ্মলোকে সদাই তিনি রহেন বিদ্যমান ,
এই ব্রহ্মা-উপনিষদ , এই ব্রহ্মজ্ঞান ||
এ মত ব্রহ্মের মত জানিয়া এ ব্রহ্মে ,
সদা যেন থাকি স্থির এ পরমব্রহ্মে ,,
যিনি জানিয়া এ ব্রহ্মজ্ঞান এঁরে ধরেন ধ্যানে ,,
তাঁর না উদয় না অস্ত - তিনি সদাই থাকেন এক -সমানে ||
এ জ্ঞান ব্রহ্মা প্রজাপতিরে দেন -
প্রজাপতি হতে মনু পান এ অনন্ত ,
মনু হতে তাঁর বংশধরগণ ,
উদ্দালক আরুনি পর্যন্ত !!
এ জ্ঞান পিতার দেয় তাঁর জেষ্ঠ সন্তানে,
কিম্বা সে শিষ্য যাহারে এ জ্ঞানের উপযুক্ত জানে !!
এ জ্ঞান অতি মূল্যবান অতুল ঐশ্বর্য হতে ,
সাগরসম ঐশ্বর্য -ও পারেনা এ জ্ঞানের দাম দিতে !!
|| দ্বাদশ খন্ড ||
------------
হেথা যত কিছু আছে সবই যে গায়ত্রী ,
'বাক '-যাহা করে গান ,তাহাও সে গায়ত্রী ||
যাহা করে রক্ষা সবকিছুকে , তাও গায়ত্রী বৈ তো নয় ,,
'গায়তে', 'ত্রয়তে' ,জানিয়া পাই পরিচয় ||
গায়াত্রী -ধরিত্রী, যাতে ধরা আছে সবকিছু ,
এ ধরার উপরে তো নেইকো কোনকিছু ,,
আবার দেহ -ও গায়ত্রী যাতে প্রান থাকে ধরা ,
উপরে দেহ বিনা যায়্নাকো প্রান ধরা ||
আবার দেহমধ্যে এ গায়ত্রী হন যে হৃদয় ,
যাহার ভিতর ধরি প্রান ; প্রান তদুপরি অন্য কোথাও নাহি রয় ||
গায়ত্রী চতুষ্পদ-তার ছয়টি ভাঁজ তা 'ঋক'-এও বলা আছে ,,
ব্রাহ্মন সর্বোচ্চ সে মাহাত্ম গায়াত্রী -অক্ষরেই আছে !!
চতুষ্পদের প্রথম পদ সবের আচ্ছাদন এ ধরা-য় ,,
বাকি তিন পদ স্বর্গেতে গায়ত্রীরূপেই স্থিত হয় ||
যাহার ব্রাহ্মন বলিয়া বর্ণন তাহাই বহিরাকাশ ,,
মনুষ্য দেহ ভিতরে তিনি ই অভ্যান্তরাকাশ ||
আবার হৃদয়মধ্যে চিদাকাশ রূপে তাঁহাই সর্বব্যাপী ,,
অপরিবর্তনীয় এ হৃদয়াকাশ সর্বোচ্চ ব্রহ্মরুপী ||
এ জ্ঞানের জ্ঞাত-র সর্বপ্রকার শ্রীবৃদ্ধি হয় ,
একইভাবে বৈভব সদা পরিপূর্ণ রয় ||
|| ত্রয়োদশ খন্ড ||
--------------
এই হৃদয়াকাশের পঞ্চদ্বার - যার রক্ষী পঞ্চদেব ,
পুর্বদ্বার-এর রক্ষক রুপি স্বযম সূর্যদেব ||
যাহারে আদিত্য কহি , এ পূর্বেই থাকে প্রান ,
অক্ষীমধ্যে সে আদিত্যে ধরি মোরা ধ্যান ||
যিনি এ জ্ঞানেতে জ্ঞাত - তিনি এ আদিত্যের বরে ,
পুর্বলোকের কৃপায় উজ্জ্বল , পরিপূর্ণ অন্নভান্ডার -এ ||
দক্ষিনদ্বার ব্যান /কর্ণ , দ্বাররক্ষক চন্দ্রমা,
এতে ধরি ধ্যান -পাবে বরদান ,
নামযশের রবেনা সীমা ||
যে এ জ্ঞানে যশলক্ষ্মিরে ধরিয়াছে নিজ ধ্যানে,
শ্রীময়ে সম্পূর্ণ হয় সে যশ নাম ধন মানে ||
পশ্চিমদ্বার 'অপানা' তা 'বাক' তাই হলো 'অগ্নি '
তার উজ্জ্বলতা / ব্রাহ্মনে ধ্যান ধরিয়াছেন যিনি ,
তিনি স্বপ্রকাশে হন প্রকাশিত অন্ন-এর তিনি হন ভোক্তা,,
বহ্নিসমান তেজ তাঁর হয় - অগ্নি সে বরদাতা ||
উত্তরদ্বারী 'পারজন্য' সেই 'সমানা' সেই ই মন ,
কৃতিত্ব ,যশ , সৌন্দর্যের বৃষ্টিদেব ই সাধন ||
যে জানিয়া ইহা ধরে 'পারজন্য '- এ ধ্যান ,,
এ দ্বারের দেব তারে দেন যশস্বী সুন্দর হবার বরদান ||
উর্দ্ধদ্বার ' উদ্ডানা', বায়ু আর সে -ই আকাশ ;
মাহাত্ম /শক্তি, সফলতায় তাহার প্রকাশ ||
যে জানিয়া মরুত্শক্তি ধরেন এরে ধ্যানে ,,
বরদান পান তিনি সেই জ্ঞানে ||
এ স্বর্গের পঞ্চদ্বার আর ব্রাহ্মণের পঞ্চসেবকেরে জানিয়া ,
যিনি ধ্যানে ধরেন পাঁচে নিজ মন বাঁধিয়া,,
তিনি স্বর্গলাভ করেন আর তাঁর পরিবারে ,
জন্মায় বীরশিশু উদ্ধারিতে সবারে ||
এর ও উপরে এক লোক আছে যাহা জ্যোতির্ময় ,
সেই এক ই অব্যক্ত আলোক সকল মনুষ্যমদ্ধ্যে রয় ||
যাহা পাই শরীরে উত্তাপে স্পর্শ দিয়া ,
আবার শুনিতে পাই তারে কর্ণ বন্ধ করিয়া ||
আগুনের হুম হুম জাতীয় শব্দেতে,
পাই বন্ধ কানে মোরা তাহারে শুনিতে ||
এ লোক ব্রহ্মলোক যিনি এর জ্ঞানে জ্ঞানী ,,
জীবন উত্সব তাঁর তিনি ব্রহ্মজ্ঞানী ||
*****************************
Part Three
-----------
-----------
Chapter XI : [ The Result of the Meditation on the Honey]
1. Now, after having risen thence upwards, it (i.e. the sun) rises and sets no more. It remains alone in the centre. And on this there is the following verse:
2. "There (i.e. in Brahmaloka) the sun neither rises nor sets at any time. O ye gods, if this is true, may I never fall from Brahman!"
3. Verily, for him who thus knows this Brahma—Upanishad, the sun does not rise or set. For him it is day for ever.
4. This doctrine Brahma told to Prajapati, Prajapati to Manu, Manu to his offspring. And to Uddalaka Aruni this doctrine of Brahman was narrated by his father.
5. A father may therefore tell that doctrine of Brahman to his eldest son to a worthy disciple.
6. It must not be told to anyone else, even if he should offer one the whole sea—girt earth, full of treasure; for this doctrine is worth more an that, yea, it is worth more.
Chapter XII [ Meditation on the Gayatri ]
1. The gayatri is everything, whatever here exists. Speech is verily the Gayatri, for speech sings forth (gaya—ti) and protects (traya—te) everything, whatever here exists.
2. That Gayatri is also the earth; for everything that exists here rests on this earth and does not go beyond.
3. In man, that Gayatri is also the body; for the pranas exist in this body and do not go beyond.
4. That body, in man, is again the heart within a man; for the pranas exist in it and do not go beyond.
5. That Gayatri has four feet and is sixfold. The same is also declared by a Rik—verse:
6. "Such is its greatness (i.e. of Brahman as known through the symbol of the Gayatri). Greater than it is the Person (Brahman). One of Its feet covers all beings; the immortal three feet are in heaven (i.e. in Itself)
7—9. The Brahman which has been thus described is the same as the physical akasa outside a person. The akasa which is outside a person is the same as that which is inside a person. The akasa which is inside a person is the akasa within the heart. The akasa which is within the heart is omnipresent and unchanging. He who knows this obtains full and unchanging prosperity.
Chapter XIII : [ Meditation on the Door-Keepers]
1. Of that heart there are five doors controlled by the devas. That which is the eastern door is the prana—that is the eye, that is Aditya (the sun). One should meditate on that as brightness and the source of food. He who knows this becomes bright and an eater of food.
2. That which is the southern gate is the vyana—that is the ear, that is Chandrama (the moon). One should meditate on that as prosperity and fame. He who knows this becomes prosperous and famous.
3. That which is the western gate is the apana—that is speech, that is Agni (fire). One should meditate on that as the radiance of Brahman and the source of food. He who knows this becomes radiant and an eater of food.
4. That which is the northern gate is the samana—that is the mind, that is Parjanya (the rain—god). One should meditate on that as fame and beauty. He who knows this becomes famous and beautiful.
5. That which is the upper gate is the udana—that is Vayu, that is the akasa. One should meditate on that as strength and greatness. He who knows this becomes strong and great.
6. These are the five servants of Brahman, the door—keepers of the world of heaven. He who thus knows these five servants of Brahman, the door—keepers of the world of heaven—in his family a hero is born. He who thus knows the five servants of Brahman, the door—keepers of the world of heaven, himself attains the world of heaven.
7—8. Now, the light which shines above this heaven, above all the worlds, above everything, in the highest worlds not excelled by any other worlds, that is the same light which is within man. There is this visible of this light: when we thus perceive by touch the warmth in the body. And of it we have this audible proof: when we thus hear, by covering the ears, what is like the rumbling of a carriage, or the bellowing of an ox, or the sound of a blazing fire. One should worship as Brahman that inner light which is seen and heard. He who knows becomes conspicuous and celebrated, yea, he becomes celebrated.
No comments:
Post a Comment