(43) *Kobitay Chandogya Upanishad* (Part 5,Ch 12-18)

॥ पञ्चमोऽध्यायः ॥
----------------

॥ द्वादशः खण्डः ॥ 
---------------
औपमन्यव कं त्वमात्मानमुपास्स इति दिवमेव भगवो राजन्निति होवाचैष वै सुतेजा आत्मा वैश्वानरो यं त्वमात्मानमुपास्से तस्मात्तव सुतं प्रसुतमासुतं कुले दृश्यते ॥ १ ॥

अत्स्यन्नं पश्यसि प्रियमत्त्यन्नं पश्यति प्रियं भवत्यस्य ब्रह्मवर्चसं कुले य एतमेवमात्मानं वैश्वानरमुपास्ते मूर्धा त्वेष आत्मन इति होवाच मूर्धा ते व्यपतिष्यद्यन्मां नागमिष्य इति ॥ २ ॥

॥ त्रयोदशः खण्डः ॥ 
-----------------
अथ होवाच सत्ययज्ञं पौलुषिं प्राचीनयोग्यं कं त्वमात्मानमुपास्स इत्यादित्यमेव भगवो राजन्निति होवाचैष वै विश्वरूप आत्मा वैश्वानरो यं त्वमात्मानमुपास्से तस्मात्तव बहु विश्वरूपं कुले दृश्यते ॥ १ ॥
प्रवृत्तोऽश्वतरीरथो दासीनिष्कोऽत्स्यन्नं पश्यसि प्रियमत्त्यन्नं पश्यति प्रियं भवत्यस्य ब्रह्मवर्चसं कुले य एतमेवमात्मानं वैश्वानरमुपास्ते चक्षुषेतदात्मन इति होवाचान्धोऽभविष्यो यन्मां नागमिष्य इति ॥ २ ॥

॥ चतुर्दशः खण्डः ॥
----------------
अथ होवाचेन्द्रद्युम्नं भाल्लवेयं वैयाघ्रपद्य कं त्वमात्मानमुपास्स इति वायुमेव भगवो राजन्निति होवाचैष वै पृथग्वर्त्मात्मा वैश्वानरो यं त्वमात्मानमुपास्से तस्मात्त्वां पृथग्बलय आयन्ति पृथग्रथश्रेणयोऽनुयन्ति ॥ १ ॥
अत्स्यन्नं पश्यसि प्रियमत्त्यन्नं पश्यति प्रियं भवत्यस्य ब्रह्मवर्चसं कुले य एतमेवमात्मानं वैश्वानरमुपास्ते प्राणस्त्वेष आत्मन इति होवाच प्राणस्त उदक्रमिष्यद्यन्मां नागमिष्य इति ॥ २ ॥

॥ पञ्चदशः खण्डः ॥ 
----------------
अथ होवाच जनँशार्कराक्ष्य कं त्वमात्मानमुपास्स इत्याकाशमेव भगवो राजन्निति होवाचैष वै बहुल आत्मा वैश्वानरो यं त्वमात्मानमुपस्से तस्मात्त्वं बहुलोऽसि प्रजया च धनेन च ॥ १ ॥

अत्स्यन्नं पश्यसि प्रियमत्त्यन्नं पश्यति प्रियं भवत्यस्य ब्रह्मवर्चसं कुले य एतमेवमात्मानं वैश्वानरमुपास्ते सन्देहस्त्वेष आत्मन इति होवाच सन्देहस्ते व्यशीर्यद्यन्मां नागमिष्य इति ॥ २ ॥

॥ षोडशः खण्डः ॥
---------------
अथ होवाच बुडिलमाश्वतराश्विं वैयाघ्रपद्य कं त्वमात्मानमुपास्स इत्यप एव भगवो राजन्निति होवाचैष वै रयिरात्मा वैश्वानरो यं त्वमात्मानमुपास्से तस्मात्त्वँरयिमान्पुष्टिमानसि ॥ १ ॥

अत्स्यन्नं पश्यसि प्रियमत्त्यन्नं पश्यति प्रियं भवत्यस्य ब्रह्मवर्चसं कुले य एतमेवमात्मानं वैश्वानरमुपास्ते बस्तिस्त्वेष आत्मन इति होवाच बस्तिस्ते व्यभेत्स्यद्यन्मां नागमिष्य इति ॥ २ ॥

॥ सप्तदशः खण्डः ॥
----------------
अथ होवाचोद्दालकमारुणिं गौतम कं त्वमात्मानमुपस्स इति पृथिवीमेव भगवो राजन्निति होवाचैष वै प्रतिष्ठात्मा वैश्वानरो यं त्वमात्मानमुपास्से तस्मात्त्वं प्रतिष्ठितोऽसि प्रजया च पशुभिश्च ॥ १ ॥

अत्स्यन्नं पश्यसि प्रियमत्त्यन्नं पश्यति प्रियं भवत्यस्य ब्रह्मवर्चसं कुले य एतमेवमात्मानं वैश्वानरमुपास्ते पादौ त्वेतावात्मन इति होवाच पादौ ते व्यम्लास्येतां यन्मां नागमिष्य इति ॥ २ ॥

|| পঞ্চম অধ্যায় ||
---------------

|| দ্বাদশ খন্ড ||
-------------
ঔপমন্যবা কহ মোরে ধ্যান ধর তুমি কি উপরে ?
সে কহে " রাজন , ধরি ধ্যান মোর এই স্বর্গপরে !! "

রাজা কহেন এই 'সুতেজ' ধ্যান ধরিয়াছ যাহাতে ,
আলোক বৈশ্যানরাত্মার ; সুন্দর সবই এ আলোতে !! 

প্রভাত মধ্যাহ্ন সন্ধ্যা নৈবেদ্য ভোজ্য সেথা সবই সুদৃশ্য হয়....
সেকুলে এ ধ্যানে ব্রহ্মজ্ঞানের গৌরবে আলোকিত সবে রয় !! 

জানিও এরে কহে বৈশ্যানরাত্মা - মস্তক ,
শির রহিতনা আর - না যদি দিতে আমারে দস্তক ..... 

|| ত্রয়োদশ খন্ড || 
-------------- 
এরপর তিনি সত্যযজ্ঞ পৌলুশিরে সুধান,
"কহ মোরে কি উপরে ধর তুমি তব ধ্যান ? " 

"সুর্যপরি রাজন " রাজা একথা শুনিয়া ,
এ বৈশ্যানরাত্মার চক্ষু- 'বিশ্বরূপ' তা দিলেন জানাইয়া !! 

কহেন ধনরত্ন প্রাচুর্য রহিবে সর্ব্বদা তব কুলে ,
অশ্বতর টানিবে রথ - স্বর্ণহার দাসিগনের গলে .... 

খাদ্য ভোজ্য সবই 'সু' সুদৃশ্য দেখিবে দর্শনে , 
এ কুলে যে ধরিবে ধ্যান -রবেনা বঞ্চিত ব্রহ্মজ্ঞানে !! 

ইহারেই বৈশ্যানর-আত্মার 'চক্ষু' কয় ,
হেথা না আসিলে এ দৃষ্টি তুমি খোয়াইতে নিশ্চয় !! 

|| চতুর্দশ খন্ড || 
-------------
এরপর রাজা ইন্দ্রদুম্ন বলাভেওরে ডাকিয়া ,
কিসে সে ধরে তার ধ্যান উত্তর সুধাইয়া , 

"বাযুপরি রাজন " কহিল যখন, করেন রাজা বর্ণন ,
এই বৈশ্যানরাত্মার ' মুখ্যপ্রান' তা জানো এখন !! 

বহু উপহার , শকট বহু , আসিবে বহুদিক হতে ,
অন্নে পুষ্টি দৃশ্য সুন্দর হইবে দৃষ্টিতে !! 

তব কুলে যাহারাই ধরিবে ইহায় তাদের ধ্যান ,
পাইবে নিশ্চিত, রইবেনা বঞ্চিত, হইতে ব্রহ্মজ্ঞান !! 

এ হয় 'প্রান' জানিও তুমি এ বৈশ্যানরাত্মার ,
খোয়াইতে প্রান এ প্রশ্ন নিয়ে যদিনা আসিতে নিকটে আমার !! 

|| পঞ্চদশ খন্ড ||
-------------
জনা শর্করাক্ষ-রে রাজা এরপরে একই প্রশ্ন সুধান ,
"মহাকাশ রাজন " এ উত্তর তারহতে তিনি পান !! 

কহেন তিনি এই 'পূর্ণতা', শরীর এ বৈশ্যানরাত্মার ,
এ প্রশ্ন নিয়ে যদি না আসিতে -তবে খোয়াইতে দেহ তোমার !! 

সন্তান সন্ততি লয়ে সুখাদ্যে সুদৃশ্যে রহিবে পরিপূর্ণ ,
তবকুলে এ ধ্যানে ধরি যেকারো ব্রহ্মজ্ঞান হইবে সম্পূর্ণ !! 

|| ষোড়শ খন্ড || 
--------------
এরপর সুধান রাজা এ প্রশ্ন বুধিলা অশ্বতরাশ্বি ব্যাঘ্রপদে ,
"তুমি কি উপরি ধ্যান ধর এবে আসিব এ সংবাদে ... "

"জলে রাজন " শুনিয়া রাজা জবাব দেন তত্পরে ,
এ 'থলি' বৈশ্যানরাত্মার প্রাচুর্য কয় যারে !! 

প্রাচুর্য তব হইবে বৃদ্ধি সুখাদ্দ্যে সুদৃশ্যে ,
কুলমান তব পৌঁছিবে দিনেদিনে শ্রী-এর সেই শীর্ষে !! 

এ ধ্যানে হইবে সবে জ্ঞানী জানো তুমি তব কুলে ,
বিস্ফোটে খোয়াইতে সে থলি না আসিলে হেথা এ প্রশ্ন মনে তুলে !! 

|| সপ্তদশ খন্ড || 
--------------
অরুনাপুত্র উদ্দালকে এবার রাজা সুধান ,
কহ মোরে কি উপরি ধর তুমি তব ধ্যান !! 

'পৃথিবীপরি' এ উত্তর শুনিয়া তাহারে ,
রাজা কন 'প্রতিষ্ঠা' বৈশ্যানরের মোরা কহি ইহারে !! 

সন্তান সন্ততি লইয়া এ ভিত্তি , সুদৃশ্যে পুষ্টিতে ,
রহিবে তবকুল - ধরিয়া এ ধ্যানে - ব্রহ্মজ্ঞানের তুষ্টিতে !! 

এরে জানিও ব্রহ্মের এক পদ হেথা না আসিলে পরে ,
খোয়াইতে এ পদে নিশ্চই তুমি জানিও এ অন্তরে !!

Part 5  (ch 12-17) 
------------------
Here in these chapers the king asked the five and also uddalak upon whom they meditate and then he explained the identity of vaishvanara atman one after another accordingly....

Chapter 12
--------------
( The Head of the Vaisvanara Self)

The king said -

(1-2) "O son of Upamanyu, whom do you meditate on as the Self?"
"Heaven only, venerable King," he replied.
"The Self you meditate on," said the king,
"is the Vaisvanara Self called the Good Light (Sutejas). Therefore one sees in your family the Suta libation as also the Prasuta libation and the Asuta libation and you eat food and see what is pleasing. Whoever thus meditates on the Vaisvanara Self eats food, sees what is pleasing and has in his family the glory of Brahman. That, however, is only the head of the Self. Surely your head would have fallen off if you had not come to me. "

Chapter 13
--------------
( The Eye of the Vaisvanara Self)

(1-2) Then he said to Satyayajna the son of Pulusha: "O Prachinayogya, whom do you meditate on as the Self?"
"The sun only, venerable King," he replied.
"The Self you meditate on," said the king, "is the Vaisvanara Self called the Universal Form (Visvarupa). Therefore one sees in your family much and manifold wealth-there are ready the chariot and mules, female servants and gold necklaces-and you eat food and see what is pleasing. Whoever thus meditates on the Vaisvanara Self eats food, sees what is pleasing and has in his family the glory of Brahman. That, however, is only the eye of the Self. Surely you would have become blind if you had not come to me ."

Chapter 14
-------------- 
( The Prana of the Vaisvanara Self)

(1-2) Then he said to Indradyumna the grandson of Bhallavi,
"O Vaiyaghrapadya, whom do you meditate on as the Self?"
"The air only, venerable King," he replied.
"The Self you meditate on," said the king, "is the Vaisvanara Self of varied courses (Prithagvartma). Therefore gifts come to you in various ways, rows of chariots follow you in various ways and you eat food and see what is pleasing. Whoever thus meditates on the Vaisvanara Self eats food, sees what is pleasing and has in his family the glory of Brahman. That, however, is only the prana of the Self. Surely your prana would have left you if you had not come to me."

Chapter 15
------------- 
(The Trunk of the Vaisvanara Self) 

(1-2) Then he said to Jana the son of Sarkaraksha, "Whom do you meditate on as the Self?"
"The akasa only, venerable King," he replied.
"The Self you meditate on," said the king, "is the Vaisvanara Self called Bahula (full). Therefore you are full of offspring and wealth and you eat food and see what is pleasing. Whoever thus meditates on the Vaisvanara Self eats food, sees what is pleasing and has in his family the glory of Brahman. That, however, is only the trunk of the Self. Surely your trunk would have been destroyed if you had not come to me. "

Chapter 16
-------------

(The Bladder of the Vaisvanara Self)

(1-2) Then he said to Budila the son of Asvatarasva, "O Vaiyaghrapadya, whom do you meditate on as the Self?"
"Water only, venerable King," he replied."The Self you meditate on," said the king, "is the Vaisvanara Self called Rayi (wealth). Therefore you are wealthy and flourishing and you eat food and see what is pleasing. Whoever thus meditates on the Vaisvanara Self eats food, sees what is pleasing and has in his family the glory of Brahman. That, however, is only the bladder of the Self. Surely your bladder would have burst if you had not come to me. 

Chapter 17
------------- 
(The Feet of the Vaisvanara Self)

(1-2)  Then he said to Uddalaka the son of Aruna: "O Gautama, whom do you meditate on as the Self?""The earth only, venerable King," he replied."The Self you meditate on," said the king, "is the Vaisvanara Self called Pratishtha (the support). Therefore you are supported by offspring and cattle and you eat food and see what is pleasing. Whoever thus meditates on the Vaisvanara Self eats food, sees what is pleasing and has in his family the glory of Brahman. That, however, is only the feet of the Self. Surely your feet would have withered away if you had not come to me." 

Next post shall describe
*The Vaisvanara Self as the Whole and 
*Performance of the Agnihotra in Oneself :)